Hayal ve Hakikat, 1893’te Ahmet Mithat Efendi ve “Bir Kadın (Fatma Aliye Hanım)” imzasıyla Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayınlanmıştır. Kadının toplumsal hayatın içinde yer alması gerekliği, evlilik ve aşk gibi konuların yer aldığı ve gazetede yayınlanan bölümler daha sonra kitap olarak basılmıştır.
Eserde; aşk, evlilik ve toplumsal konuların anlatımında Ahmet Mithat Efendi erkeklerin duygularına tercüman olurken, kadınların duygu ve düşüncelerine ise Bir Kadın(Fatma Aliye Hanım) tercüman olmuştur.
Hayal ve hakikatin temsillerinin anlatıldığı eserde; Vedat hayallerini anlatırken, Vefa ise hakikati!
Ahmet Mithat Efendi’nin kaleminden edebi bir ifadeyle; “Çok dikkat çekici ve düşündürücü görüşleri olan bu küçük hikâye, iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümü erdem sahibi Osmanlı kadınlarımızdan olan ve uzun yıllar “Tercümân-ı Hakîkat” gazetesinin sütunlarını süslemiş bir hanımefendinin kaleminden çıkan “Vedat” mektubuyla başlar. İkinci bölümü ise, hikâyenin içinde adı geçen “Vefa”nın ağzından yazılmış gibi olan bir mektup şeklindedir. Bu da “Vefa” diye kaydedilmiştir.”