Hatıralar yakın geçmişimizin farklı perspektiflerden hareketle yeniden düşünülmesine ve soğukkanlı değerlendirmelere konu edilmesine katkı sağlamaları bakımından büyük önem taşırlar. Hele modern dönemin meşhur ama aynı zamanda tartışmalı isimleri söz konusu olduğundaysa bu önem katbekat artar. Etkisinin büyüklüğü yanında şöhreti ile bilinen Cemaleddin Afgani’ye dair hatıralar bu cümleden kabul edilebilir. Zira kendisi hem çağdaş İslam düşüncesi hem de İslamcılık tarihi ele alınırken üzerinde en çok tartışılan portrelerden birisi konumundadır.
Muhammed Abduh, Rızâeddin Bin Fahreddin ve Abdülkadir Mağribî’nin metinlerinden oluşan Bir Hayat Üç Bakış Cemaleddin Afgani adlı derleme, ardında çok fazla yazılı eser bırakmayan bir tarihî şahsiyetin hayatı, düşünceleri ve etkileri için önemli birincil kaynakları bir araya getiriyor. Anlatılanlar Afgani’nin faaliyetleri, yaşantısı ve kendisine atfedilen görüşlerle genel hatları ile uyuşsa da her bakış açısının kendine özgü olması hasebiyle birtakım farklılıklar da göze çarpıyor. Her üç müellif, aile çevresinden özel hâllerine, hikmetli sözlerinden eserlerine detaylı bir Afgani biyografisi sunmakla kalmıyor, esasen onun siyasi eylemci olarak portresini çiziyor. Böylece Afgani üzerinden aslında Avrupa emperyalizminin dünyanın hemen her yerine yayıldığı, büyük devletler arasındaki gerilim ve rekabetlerin şiddetlendiği, uzun saltanatlar yüzyılında imparatorlukların karşı karşıya kaldığı sorunların tasvirini izlemek de mümkün hâle geliyor.

Bir Hayat Üç Bakış Cemaleddin Afgani keskin bir zekâya, kıvrak bir üsluba ve etkileyici bir hitabete sahip olan Afgani’nin siyasi ve düşünsel çizgisini anlamak için çok önemli bir kaynak…